«يزد» واژه اي باستاني است كه ريشه در «يشت» يا «يزت» و« يسن» به معناي ستايش، نيايش، پرستش، ايزد و... دارد. به اعتقاد تعدادي از تاريخ نويسان ، دردوره ساسانيان، به فرمان يزد گرد اول در اين محل، شهري به نام «يزدان گرد» بنا گرديده است. نام يزد از همين عنوان گرفته شده وبه معناي مقدس، فرخنده ودرخور آفرين است.
مورّخان يوناني، شهر كهن وباستاني را «ايساتيس» خوانده اند كه احتمالاً بعد از ايجاد شهر كهن «كثه » پديد آمده است. پس از ظهور اسلام و گرايش مردم ايران به اين آيين، به يزد لقب «دارالعباده» داده شد.
جمعيت، نژاد، زبان، دين
جمعيت استان يزد براساس سرشماري سال 1385، تعداد 983052 نفر است كه از اين تعداد، 785213نفر را جمعيت شهري و 197839نفر راجمعيت روستايي تشكيل ميدهد.
مردم استان يزد، ايراني اصيل واز نژاد آريايي هستند وبه دليل موقعيت جغرافيايي وسوابق تاريخي استان، كمتر با نژادهاي غيرايراني آميخته اند. زبان مردم، فارسي با لهجه يزدي است.
دين مردم استان يزد، اسلام ومذهبشان شيعه جعفري است، اما اقليّت هاي مذهبي هم در اين استان زندگي مي كنند كه مي توان از زرتشتيان، يهوديان ومسيحيان نام برد.
صنايع دستي و سوغات استان يزد
پيشينه يزد كه به دوران يزدگرد ساساني مي رسد، آكنده از تلاش پي گير مردماني پارسا وسخت كوش است كه به رغم طبيعت گرم وخشك اين ديار، كمرهمّت بسته اند تا به بركت پشتكار، خلاقيّت وذوق هنري خدادادي، نام شهر وديار خودرابلند آوازه گردانند.
تعدادي از سوغات و صنايع دستي بومي استان ازاين قبيل است:
ترمه – دارايي – سفال وسراميك- كاشي سازي – گليم وزيلو – شیرینی - آهنگري (چلنگري)
شهر يزد
شهر يزد دومين «شهرخشت خام » و «تاريخي» جهان است. وسعت اين شهرستان كه مركز استان است 2491 كيلومتر مربع وشامل 2 بخش «مركزي» و«زارچ» با شهرهاي يزد، حميديا، شاهديه، زارچ ودهستان هاي فجر ،فهرج، اله آباد ومحمّد آباد است.
جمعيت شهر يزد 523192 نفر بوده كه از اين تعداد، 481479 نفر آن جمعيت شهري و41713 نفر جمعيت روستايي است قدمت يزد به 8 تا 12 هزار سال مي رسد. نامهاي قديم يزد، ايساتيس و كثه بوده و به «شهر بادگيرها» ، «شهر دوچرخه ها» و «دارالعباده» معروف است.
بافت تاريخي يزد با مساحت عرصه 743 ومساحت حريم 5000 هكتار وبيش از 6500 فضاي قديمي در ثبت آثار ملي قرار گرفته است.در اين بافت، خانه هاي دوره ايلخاني همچون گذشته، مسكوني هستند واز اين نظر اين بافت تاريخي ،منحصر بفرد است.
شهر يزد دربين ايرانيان ، به شهر بادگيرها معروف است كه در واقع ، بادگيرها سيستم تنفسي شهر محسوب مي شوند ودر فضاهاي مسكوني وقديمي ديده مي شوند.بادگيرها از چهار قسمت بدنه، قفسه، تيغه ها وسقف تشكيل شده اند.
از بناهاي تاريخي يزد مي توان به مسجد جامع كبير، بقعه سيدركن الدين، مسجدفُرط، مجموعه اميرچخماق، مسجد حظيره، مسجدملااسماعيل، شاهزاده فاضل، باغ دولت آباد، حمام خان، آتشكده، آب انبار شش بادگيري، خانه محمودي، خانه لاري ها، بازار و... اشاره كرد.