بنيان شهر اراک به دوره قاجار و پادشاهي فتحعلي شاه مي‌رسد. در اوايل سلطنت قاجار وسعت و جمعيت منطقه عراق عجم همواره باعث بروز ناامني و اختلافات محلي مي‌شد و اين امر از لحاظ سياسي و اقتصادي براي حکومت مرکزي مشکل ايجاد مي‌کرد. در زمان فتحعلي شاه قشوني به نام عراق و سپهداري يوسف خان گرجي تشکيل گرديد و فتحعلي شاه به فکر سربازگيري از مردم اين سامان افتاد. يوسف خان گرجي از شاه تقاضا نمود که براي مرکز قشون قلعه‌اي نظامي احداث کند. به همين جهت تأسيس ساختمان اوليه شهر به‌صورت قلعه‌اي به نام سلطان آباد، شروع و در سال ???? خورشيدي (???? ميلادي) به پايان رسيد. اراک از معدود شهرهاي ايران است که طبق نقشه ساخته شده است. تريزر، مهندس فرانسوي که به همراه ژنرال گاردان از سوي ناپلئون به ايران آمده بود، اراک را مطابق شهر نيس فرانسه طراحي کرد.
اهميت شهر با تکميل راه آهن سراسري جنوب به شمال ايران در سال ???? افزايش مي‌يابد که در طول دوره جنگ جهاني آب و سوخت در اينجا انبار مي‌شده است. شهر قديم اراک داراي چهار دروازه بوده بازار کنوني اراک شبکه ارتباطي داخلي اين دروازه‌ها بود و راه‌هاي اصلي و خارجي از اين دروازه‌ها آغاز مي‌شد. اين دروازه‌ها عبارتند از:
باغ ملي اراك، سال ????
دروازه شهرجرد در مشرق
دروازه رازان در شمال
دروازه حاج علينقي در غرب
دروازه قبله در جنوب
با عبور راه آهن از اراک و احداث خيابان و گذرگاه‌هاي جديد توسعه شهر در قسمت جنوب و جنوب غربي آغاز شد. براساس آمار کتاب ايرانشهر در سال ???? ش، جمعيت اراک ????? نفر بود. از اين تاريخ اراک نيز مانند ساير شهرهاي کشور توسعه يافت. در سال‌هاي صلح و آرامش ديوارهاي حفاظتي شهر برداشته شد و شهر اراک و نقشه منظم اوليه آن بي رويه رو به توسعه نهاد. موقعيت ترابري اراک از مهمترين عوامل توسعه شهر در سال‌هاي اخير بوده ‌است.

شهر اراک از نظر تاريخي نسبت به ساير شهرهاي استان از قدمت چنداني برخوردار نيست. زمان احداث شهر اراک به دوره قاجار و سلطنت فتحعلي شاه مي‌رسد. در اوايل سلطنت قاجار در عراق عجم بعلت وسعت زياد و جمعيت فراوان همواره ناامني و اختلافات محلي بروز مي‌کرد و اين امر از لحاظ سياسي و اقتصادي براي حکومت مرکزي بروز مشکل مي‌کرد. در زمان فتحعلي شاه قشوني به نام عراق تشکيل گرديد و يوسف خان گرجي از فتحعلي شاه تقاضا نمود که براي مرکز قشون عراق عجم قلعه‌اي نظامي احداث کند. به همين جهت تأسيس ساختمان اوليه شهر به‌صورت قلعه‌اي به نام سلطان آباد، شروع و در سال 1231 هجري(1808 ميلادي) به پايان رسيد.